Potoj en granito

Sorĉokaldronoj aŭ ŝtonkirlujoj, geologiaj specialaĵoj el la glacia epoko. Ekzemploj pri tipo de naturformaĵoj proksimaj al mia hejno en Espoo, Finnlando. En artikolo de la Esperanta Vikipedio ili estas nomataj "Marmito de giganto”.


Salutojn el la glacia epoko 

Mi estas en arbaro, iras laŭ pado kiu supreniras al altaĵeto kun roka surfaco. Unue videblas rondaj kavaĵoj, kvazaŭ homo ilin formus per ilmaŝino borante, zorge formante globajn vazojn. La roko estas malmola granito, nur pene prilaborebla. 



Sorĉokaldronoj 

Jen jam pli profundaj potoj, plenaj de pluvakvo. Ĉi tio estas sorĉokaldronoj aŭ ŝtonkirlujoj. Ilin ĉizis rapidegaj, torente falantaj akvofluoj, kiuj alpafiĝis kontraŭ la rokon kaj kirlis ŝtonojn sur la malmola surfaco kaj tiel kavigis ĝin. Tio okazis dum la glacia epoko, en ties lastaj jarmiloj, kiam la glacia tavolego, kelkajn kilometrojn dika, jam degelis en akvofluegojn. 



Geologia kuirpoto? 

Ĉi tiu akvoplena cilindro estas malpli ol unu metron profunda, sed nia bastono trafis funde molan sedimenton el falintaj arbopingloj kaj aliaj naturaj restaĵoj. Ne eblis ekscii, kiom profunde troviĝas la roka fundo. La plej granda sorĉkaldrono en Finnlando estas pli ol dek metrojn larĝa kaj profunda. Antaŭ 15 jaroj en la ĉefurbo Helsinki, dum vojkonstruado, oni trovis du grandajn kaldronojn en roko baldaŭ eksplode rompota. Unu el ili profundas pli ol 8 metrojn kaj havas diametron de 7 metroj.  Geologiaj esploroj montris, ke tiuj sorĉkaldronoj estas la plej grand-aĝaj en la tuta lando: ili estas minimume 50 000 jarojn aĝaj kaj do devenas de periodo antaŭ la lasta glacia epoko. - La vojkonstruo estis replanita kaj tiuj prakaldronoj nun estas protektita naturmonumento.



Poto kun defluilo 

Jen la rando de unu poto rompiĝis kaj permesas malpleniĝon. La rokon verŝajne fendis glaciiĝo de akvo en la kaldrono: akvo malŝrumpas glaciiĝante kaj havas egan rompan forton. Ĉi tiu poto estas malprofunda kaj ĝin poste plenigis neregulaj ŝtonoj. La originalaj kirloŝtonoj, kiuj iam plu troviĝas funde de sorĉkaldronoj, estas rondaj, ĉar ilin globigis la kirla movado en la roka poto. Sorĉkaldronoj troviĝas dise en la mondo, en lokoj kie forta akvo kirle kun ŝtonoj erodis rokon. Ili havas diversajn nomojn: “grandegula kuirpoto”, “kaldrono de giganto”, “glacieja muelilo”. Finnoj nomas ilin hiidenkirnu, ‘buterigilo de Hiisi’. Hiisi estas demoneca feo aŭ duondio en finna mitologio, kaj buteron oni iam hejme faris en alta cilindra vazo.


Ŝtonkirlujo preskaŭ hejma 

La unuajn kvar potojn mi fotis dum promenado en arbaro, je ĉ. 7-kilometra distanco de mia hejmo. Sed mi ne bezonas tiom longe ekskursi por vidi similajn. Ĉi tiuj potegoj estas multe pli proksimaj al mia hejmo ( ĉ. 250 m), apenaŭ rimarkeblaj se oni ne scias la lokon. La pli granda el la du akvoplenaj cilindroj estas unu metron larĝa kaj tri metrojn profunda. Proksime, sed ekster ĉi tiu foto, videblas ankaŭ tria kaldroneto. – Distanco al la fervoja stacio Espoo estas 700 metroj.